Jakie zabytki w Stambule warto zobaczyć? Jedną z głównych atrakcji tego tureckiego miasta jest słynna na całym świecie świątynia – Hagia Sophia. Ta budowla sakralna stanowi perłę bizantyjskiej architektury, a także jest miejscem styku kultury i religii chrześcijańskiej oraz muzułmańskiej. Poznaj bogatą historię znanej świątyni, która przyciąga wiernych oraz turystów z całego świata.

Hagia Sophia – historia

Hagia Sophia to świątynia, która uważana jest za najcenniejszy zabytek sztuki bizantyjskiej. Znajdujący się w Stambule meczet ma bogatą i długą historię. Na przestrzeni wieków przeznaczenie budowli ulegało licznym zmianom. Początkowo obiekt był miejscem kultu chrześcijan, a także obiektem, w którym koronowano bizantyjskich cesarzy. Później kościół przekształcono w świątynię muzułmańską, a następnie pełnił on funkcję muzeum.

Hagia Sophia przeżyła wiele klęsk żywiołowych, takich jak trzęsienia ziemi czy pożary. Mimo wielokrotnych zniszczeń budowla zawsze była odbudowywana i powracała do pełnienia swoich religijnych funkcji, z myślą, o których wzniósł ją Konstantyn Wielki. To właśnie ten rzymski cesarz w 326 r. zlecił wybudowanie bazyliki, którą nazywano kościołem Mądrości Bożej lub Wielkim Kościołem (Meggale Ekklesia).

Po około 200 latach budowla została jednak zniszczona w trakcie konstantynopolitańskich powstań ludowych. W 532 r. odbudowę świątyni zlecił Justynian Wielki. Cesarz chciał, aby obiekt stanowił majestatyczny symbol chwały, jaką należy oddawać chrześcijaństwu. Dlatego też kościół został wykończony z najcenniejszych materiałów, które zwożono do Konstantynopola z różnych części całego imperium bizantyjskiego. Władca powierzył wzniesienie budowli sakralnej na ręce inżyniera Antemiusza z Tralles oraz architekta Izydora z Miletu. Prace nad Hagią Sophią trwały 6 lat i zaangażowały ponad 10 tysięcy robotników. Ogólny kształt powstałej w VI w. świątyni zachował się do dziś.

Na przestrzeni wieków Hagia Sophia była jednak wielokrotnie przekształcana, rozbudowywana i odnawiana. W 558 r. kopuła kościoła zapadła się w wyniku trzęsienia ziemi, a w późniejszych latach cała konstrukcja była wielokrotnie trawiona przez ogień. Świątynia uległa zmianom również w okresie ikonoklazmu. Był to czas, w którym sprzeciwiano się kultowi wizerunków świętych. Idea ta sprawiła, że wewnątrz budowli zniszczono obrazy Jezusa, Marii z Nazaretu i innych postaci związanych z religią.

W 989 r. po raz ostatni zapadła się kopuła świątyni, którą odbudowano po 3 latach. Nie były to jednak ostatnie zniszczenia, jakich nabawiła się cała budowla. W czasie IV wyprawy krzyżowej (1204 r.) obiekt został ograbiony i zbezczeszczony przez krzyżowców. Natomiast gdy w 1453 r. Konstantynopol został zdobyty przez osmańskich Turków, Hagię Sophię przekształcono w meczet.

Turcy podjęli się gruntownej naprawy i renowacji obiektu. Nowi osadnicy wsparli konstrukcję świątyni podporami, a także rozbudowali ją o elementy architektoniczne charakterystyczne dla religii muzułmańskiej. Hagia Sophia została wzbogacona o minarety, mihrab (niszę wskazującą kierunek Mekki) czy minbar (kazalnicę). Turcy zakryli również chrześcijańskie mozaiki, a posadzki pokryli dywanami. Z czasem świątynię rozbudowano i wprowadzono do niej pomieszczenia przeznaczone na bibliotekę, lożę sułtańską czy mauzolea.

W latach 1847-1849 odbył się gruntowny remont świątyni. W trakcie prac szwajcarscy architekci odnowili oraz odtworzyli część mozaik, a także stworzyli osiem wielkich medalionów z kaligrafią arabską. W końcu XIX w. miało miejsce trzęsienie ziemi, w wyniku którego wiele dekoracji obiektu sakralnego uległo zniszczeniu.

Po upadku Imperium Osmańskiego Turcja stała się świecką republiką, a jej ówczesny prezydent postanowił przekształcić Hagię Sophię w muzeum. Po 1935 r. ikoniczną świątynię można było zwiedzać za opłatą. Obiekt, który niegdyś przez prawie tysiąc lat był miejscem chrześcijańskiego kultu, odwiedzili papieże Jan Paweł II, Benedykt XVI i Franciszek. W 2016 r. po raz pierwszy od czasu sekularyzacji obiektu, we wnętrzu Hagii Sophii zaintonowano ezan – muzułmańskie wezwanie do modlitwy. Cztery lata później turecki prezydent ponownie przekształcił obiekt w meczet.

Hagia Sophia – zwiedzanie

Zwiedzając zabytki w Stambule, nie można pominąć Hagii Sophii – bizantyjskiej perły architektonicznej. Świątynię warto odwiedzić niezależnie od tego, z jakim wyznaniem się identyfikuje. Obiekt przyciąga bogatą historią, a także reprezentatywnym i oryginalnym wyglądem. Budowla, jaką jest Hagia Sophia, stanowi architektoniczny wzorzec, który naśladują liczne meczety z całego świata.

Wnętrze świątyni jest niezwykle wysokie i przestronne, ponieważ sklepienie budynku składa się z pokaźnych kopuł. W ich konstrukcjach umieszczone są okna, które doświetlają cały obiekt naturalnym światłem. Promienie słoneczne padają na marmurowe posadzki, którymi przechadzają się turyści oraz udający się na modlitwę wierzący.

Do Hagii Sophii wchodzi się od zachodniej strony budynku, gdzie umieszczone są główne wrota. Przechodząc przez próg, można ujrzeć kolejne bramy – Wrota Złote i Cesarskie. Nad Cesarskimi Wrotami umieszczona jest mozaika z IX w., która przedstawia Chrystusa i oddającego mu cześć bizantyjskiego władcę Leona IV.

Za wrotami znajduje się natomiast główna sala świątyni, nad którą rozpościera się wspominana kopuła. Po lewej stronie od wejścia znajduje się słynna „płacząca kolumna”. Jej nazwa nawiązuje do efektu łzawienia marmuru, który wywoływany jest przez zgromadzoną pod kolumną wilgoć. W filarze wydrążono otwór, gdzie można włożyć kciuka. Legenda głosi, że każdy, kto umieści palec w dziurze i obróci dłoń o 360 stopni, będzie mógł spełnić swoje życzenie, a także wyleczyć chorobę oczu lub impotencję.

Całe wnętrze obiektu podzielone jest na kilka naw, w których można zobaczyć wiele dzieł sztuki. W nawie głównej znajdują się liczne mozaiki, a także przyciągające wzrok medaliony ze złotymi inskrypcjami. Nawy boczne oddzielone są arkadami, nad którymi rozciągają się galerie ze zdobnymi sklepieniami.

Praktyczne informacje

Planując zwiedzanie Hagii Sophii, warto znać kilka praktycznych informacji na temat świątyni. Obiekt znajduje się w historycznej dzielnicy Sultanahmet, a jego dokładny adres to: Sultan Ahmet, Ayasofya Meydanı No:1, 34122 Fatih/İstanbul, Turcja. Meczet można odwiedzać w godzinach 9-17. Należy jednak pamiętać o tym, że w świątyni 5 razy dziennie odbywają się modlitwy.

Hagia Sophia jest zamykana dla turystów na godzinę przed planowanymi modłami, a z powrotem otwiera się dopiero pół godziny po ich zakończeniu. Godziny obrządków są zmienne, ponieważ zależą od pory roku (muzułmanie modlą się przed wschodem słońca, w południe, po południu, po zachodzie słońca i w pierwszej połowie nocy). Aktualne godziny modlitw najłatwiej jest sprawdzić poprzez wpisanie w wyszukiwarce frazy „Istanbul Ezan Saatleri”.

Wśród praktycznych informacji, warto również wspomnieć o tym, że zwiedzanie słynnego meczetu jest darmowe. Wraz z przywróceniem Hagii Sophii funkcji religijnych zniesiono biletowanie wstępów do obiektu. Choć wnętrze świątyni można zobaczyć bez opłat, to warto wykupić wycieczkę z przewodnikiem, który umożliwi bliższe poznanie historii obiektu oraz jego zabytkowych elementów dekoracyjnych. Wejście z przewodnikiem pozwoli również ominąć kolejki turystów, które w sezonie letnim są niezwykle długie.

W jakim stroju zwiedzać?

Od czasu ponownego przekształcenia Hagii Sophii w meczet, turyści odwiedzający świątynię zobowiązani są do przestrzegania nowych zasad dotyczących ubioru. Islamska tradycja narzuca obowiązek zakrywania kolan oraz ramion. Kobiety zobowiązane są również do ukrycia dekoltu i noszenia chust zasłaniających włosy. Chustę taką można bezpłatnie wypożyczyć przed wejściem do Hagii Sophii.

Dodatkowo warto pamiętać, że zwiedzając obiekt, należy ściągnąć buty. Muzułmanie wierzą, że przebywanie w świątyni boso pozwala na lepszy kontakt z Bogiem. Dlatego też przy salach modlitw znajdują się półki, na których można zostawić swoje obuwie. Ze względów higienicznych istnieje możliwość pozostania w skarpetkach.

Hagia Sophia meczetem

Tak jak już wspominaliśmy, w lipcu 2020 roku Hagia Sophia zgodnie z decyzją tureckiego sądu i prezydenta, została ponownie przekształcona w meczet. Decyzja ta spotkała się ze sprzeciwem międzynarodowych przedstawicieli Kościoła, a także władz USA, Francji i Grecji. Przeciwnicy przemiany argumentowali swoje stanowisko tym, że Hagia Sophia pierwotnie powstała jako świątynia chrześcijańska.

Zagraniczne sprzeciwy nie zmieniły jednak decyzji tureckich władz, które wzięły nawet udział w inauguracyjnym nabożeństwie. Transformacja Hagii Sophii miała posłużyć władzom jako symboliczny akt redefinicji tożsamości społecznej i zjednoczenia narodu. Przywrócenie obiektowi funkcji religijnych miało też na celu pokazanie, że Turcja w dalszym ciągu stanowi ważny ośrodek świata muzułmańskiego.

Ponowne nadanie Hagii Sophii funkcji religijnych wiązało się ze zmianami w organizacji działania świątyni. Od kiedy obiekt stał się meczetem, w jego wnętrzu pojawiły się zakazy wejść do niektórych części budynku. Dodatkowo na posadzkach umieszczono turkusową wykładzinę, która wyznacza dozwoloną trasę poruszania się turystów.

Zaszły również zmiany związane z wystrojem i dekoracjami świątyni. Koran zabrania pokazywania świętych czy zwierząt w sztuce, a więc zabytkowe mozaiki z tymi elementami musiały zostać zasłonięte. Część zdobień jest całkowicie zakryta białym materiałem. Jednak w niektórych przypadkach płachty zawieszone są w pewnym odstępie od mozaiki, dzięki czemu po zbliżeniu się do dekoracji można ją dostrzec.

Zabytki w Stambule nie ograniczają się jedynie do Hagii Sophii – turecka metropolia ma do zaoferowania znacznie więcej atrakcji. Jednak opisywana świątynia jest tak niezwykła, że stanowi główny punkt na mapach wielu turystów oraz wyznawców islamu. Hagię Sophię wyróżnia bogata historia, a także oryginalna architektura i zdobienia. Te wszystkie elementy decydują o majestatyczności meczetu, który zdecydowanie warto zwiedzić.